Η περιοχή που βρίσκεται αμέσως πριν από τα πρώτα σπίτια του Σταυρού καθώς έρχεστε από το Βαθύ. Σταματάτε στο σημείο όπου έχει διαμορφωθεί ένας χώρος αναψυχής με δέντρα και παγκάκια, με πανοραμική θέα προς τον όρμο της Πόλης.

Τι θα δείτε:

Ένα κομβικό μέρος της ομηρικής τοπογραφίας: η Ιθάκη, η ομηρική Σάμη (Κεφαλονιά), ο πορθμός μεταξύ των δύο νησιών [1], ο όρμος της Πόλης, λιμάνι της πόλης του Οδυσσέα, καθώς και κάποιες πολύ σημαντικές αρχαιολογικές τοποθεσίες: το Σπήλαιο Πόλης, οι Τρεις Λαγκάδες, η περιοχή Αγίου Αθανασίου-Σχολής Ομήρου, ο λόφος των Πηλικάτων.

O όρμος της Πόλης. Η Οδύσσεια αναφέρει τρεις λιμένες να περιβάλλουν την πόλη και το ανάκτορο του Οδυσσέα:
ο κύριος λιμένας της πόλης της Ιθάκης (στην Οδύσσεια ο Εύμαιος προσδιορίζει τον λιμένα αυτό με την φράση «ες λιμέν’ ημέτερον» = «στο λιμάνι μας») [2] ,
ο λιμένας «Ρείθρον», που βρισκόταν μακριά από την πόλη της Ιθάκης [3] ,
και ο «πολυβενθής» («πολύβαθος») λιμένας [4] .
Οι τρεις λιμένες έχουν προσφυώς [5] τοποθετηθεί ο πρώτος στον όρμο της Πόλης (νότια), ο δεύτερος στο λιμάνι των Φρικών (ανατολικά) και ο τρίτος στον κόλπο των Αφαλών (βόρεια). Ο σπουδαιότερος όλων, λόγω και της εμπορικής του σημασίας, ήταν ο λιμένας της Πόλης, όπου βρίσκεται και το χιλιετούς διαρκείας ιερό Σπήλαιο της Πόλης. Ο λιμένας καταφυγής της Πόλης βρίσκεται σε ένα καίριο σημείο του πολυσύχναστου για τα πλοία της εποχής πορθμού μεταξύ Ιθάκης και Σάμης [6], που τον χαρακτηρίζουν οι απόκρημνες εκατέρωθεν ακτές.
Ο όρμος της Πόλης, λόγω των αρχαιολογικών ευρημάτων του λατρευτικού Σπηλαίου Πόλης, έχει ταυτιστεί [7]  με τον λιμένα όπου η Οδύσσεια τοποθετεί την αποβίβαση του Οδυσσέα στην Ιθάκη μετά την 20χρονη απουσία του.

Το Σπήλαιο Πόλης βρίσκεται στην βορειοδυτική πλευρά του όρμου της Πόλης, ακριβώς δίπλα στην θάλασσα. Η οροφή του σπηλαίου είχε καταρρεύσει ήδη κατά τους αρχαίους χρόνους και σήμερα βλέπετε μόνο τα τοιχώματα του σπηλαίου. Το σπήλαιο ήταν γνωστό από τα τέλη του 19ου αιώνα, η συστηματική ανασκαφή του όμως πραγματοποιήθηκε κατά την δεκαετία του 1930 από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή και έφερε στο φως ευρήματα από την Μυκηναϊκή μέχρι και την Ρωμαϊκή εποχή. Τα αναθηματικού χαρακτήρα ευρήματα που βρέθηκαν στο σπήλαιο φανερώνουν την ιερότητα του σπηλαίου από τα πρωτογεωμετρικά έως τα ελληνιστικά τουλάχιστον χρόνια. Ανάμεσα στα πολλά αναθηματικού χαρακτήρα ευρήματα που βρέθηκαν εδώ, περισσότερο εντυπωσιάζουν τα τμήματα από τουλάχιστον δώδεκα χάλκινους τρίποδες του 9ου-8ου αιώνα π.Χ. αριστοτεχνικής κατασκευής και περίτεχνης διακόσμησης. Οι τρίποδες ήταν σκεύη μη χρηστικού χαρακτήρα, συνήθως έπαθλα αθλητικών αγώνων, που οι νικητές συνήθιζαν να αφιερώνουν σε μεγάλα ιερά. Σε χώρους λατρείας τριποδικοί λέβητες αφιερώνονται από τον 9ο αιώνα π.Χ. και κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. αποτελούσαν πλέον τα πιο προσφιλή, συνήθη, λαμπρά και –λόγω του μεγέθους τους– εντυπωσιακά αναθήματα σε όλα τα μεγάλα ελληνικά ιερά: Ολυμπία, Ακρόπολη Αθηνών, Δελφοί, Δωδώνη, Δήλος.
Ως προς το ιερό πρόσωπο στο οποίο αποδιδόταν λατρεία εντός του Σπηλαίου της Πόλης, ένα σημαντικό ανάγλυφο του τέλους του 6ου αιώνα π.Χ. με παράσταση των Νυμφών και τέσσερα όστρακα-αφιερώματα με την επιγραφή «ταις νύμφαις» που ήρθαν στο φως μαρτυρούν λατρεία των Νυμφών.
Στο Σπήλαιο Πόλης βρέθηκε και το περίφημο ΕΥΧΗΝ ΟΔΥCCΕΙ (= προσευχή στον Οδυσσέα), επιγραφή χαραγμένη πάνω σε θραύσμα πήλινης μάσκας του 2ου-1ου αιώνα π.Χ. Η αναφορά στον Οδυσσέα αποτελεί μαρτυρία λατρείας του ήρωα στο συγκεκριμένο σπήλαιο και κατ’ επέκταση στην Ιθάκη.
Οι δώδεκα χάλκινοι τρίποδες, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο και τις επιγραφές των Νυμφών, παραπέμπουν στο εδάφιο της Οδύσσειας όπου οι Φαίακες δώρισαν στον Οδυσσέα δώδεκα χάλκινους τρίποδες, τους οποίους ο ήρωας μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη τοποθέτησε στο παραθαλάσσιο σπήλαιο όπου λατρεύονταν οι Νύμφες [8].
Εκτός από τη λατρεία των Νυμφών και του Οδυσσέα, το σπήλαιο παρουσίασε ενδείξεις λατρείας της Αθηνάς και της Ήρας (θεών που συνδέονται με την Οδύσσεια), καθώς και της Άρτεμης.
Από τα λοιπά αναθηματικού χαρακτήρα ευρήματα του σπηλαίου, ιδιαίτερα σημαντικό είναι το  πήλινο πινάκιο με παράσταση πετεινού του 7ου αιώνα.
Το σπήλαιο σήμερα δεν είναι επισκέψιμο και όλα τα ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού.

Σε μικρή απόσταση και βορειότερα από τον όρμο της Πόλης, στους πρόποδες του βουνού Ρουσάνο, βρίσκεται η περιοχή Τρεις Λαγκάδες. Εκεί οι ανασκαφές της δεκαετίας του 1930 έφεραν στο φως μυκηναϊκό οικισμό. Πήλινα αγγεία των ύστερων μυκηναϊκών χρόνων (1300-1050 π.Χ.) από τον οικισμό των Τριών Λαγκάδων θα δείτε στην Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού.

Βορειότερα από την περιοχή Τρεις Λαγκάδες, και ψηλότερα, κάτω από το χωριό Εξωγή, βλέπετε την ευρύτερη περιοχή Αγίου Αθανασίου-Σχολής Ομήρου. Εκεί εντοπίστηκε η ακρόπολη που οι ανασκαφείς αρχαιολόγοι ταύτισαν με το ανάκτορο του Οδυσσέα.

Ανατολικότερα, στο ψηλότερο μέρος του οικισμού Σταυρός, βλέπετε τον λόφο των Πηλικάτων, όπου ανακαλύφθηκε ο Πρωτοελλαδικός Οικισμός Πηλικάτων (3000-2000 π.Χ.).

 
Πηγές:

Πληροφοριακές πινακίδες Αρχαιολογικής Συλλογής Σταυρού.
Ανδρέα Σωτηρίου, Αναπληρωτή Προϊσταμένου ΛΕ΄ Ε.Π.Κ.Α., ανάρτηση με τίτλο «Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού Ιθάκης» στον διαδικτυακό τόπο: ΟΔΥΣΣΕΥΣ, Υπουργείο Πολιτισμού, 2012, http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=18741
Δημήτρη Ι. Παΐζη-Δανιά, «Φως στην Ομηρική Ιθάκη», συνοδευτικό βιβλίο της ομώνυμης έκθεσης στον Σταυρό Ιθάκης, 2013.   

[1]«εν πορθμώ Ιθάκης τε Σάμοιό τε», Οδ. δ 671
[2]«λιμέν᾿ ημέτερον», Οδ. π 473
[3]«νόσφι πόληος, εν λιμένι Ρείθρω», Οδ. α 185-186
[4]«λιμένος πολυβενθέος», Οδ. π 324, 352
[5]Δημήτρη Ι. Παΐζη-Δανιά, «Φως στην Ομηρική Ιθάκη», συνοδευτικό βιβλίο της ομώνυμης έκθεσης στον Σταυρό Ιθάκης, 2013, σ. 35.
[6]«εν πορθμώ Ιθάκης τε Σάμοιό τε», Οδ. δ 671
[7]Δημήτρη Ι. Παΐζη-Δανιά, «Φως στην Ομηρική Ιθάκη», συνοδευτικό βιβλίο της ομώνυμης έκθεσης στον Σταυρό Ιθάκης, 2013, σ. 26-27.
[8]Οδ. ν 13-15, ν 19-22, ν 135-136,  ν 217-218,  ν 344-351, ν 366-371, θ 390.