Μελάνυθρος

Τι θα δείτε:

Η περιοχή που εκτείνεται νοτιοανατολικά του αρχαιολογικού χώρου του Αγίου Αθανασίου-Σχολής Ομήρου ονομάζεται «Μελάνυθρος». Στην περιοχή αυτή, που είναι κατάφυτη από ελιές, υπάρχει ένας μεγάλος κατακόρυφος βράχος μήκους πολλών μέτρων, στην βάση του οποίου αναβλύζει νερό όλο τον χρόνο γεμίζοντας ένα πηγάδι. Το πηγάδι είναι δημόσιο, ονομάζεται από τους ντόπιους «το πηγάδι στη Μελάνυθρο» και είναι μέχρι σήμερα πολύ χρήσιμο, ειδικά την περίοδο του καλοκαιριού, για το πότισμα των ζώων. Τους χειμερινούς μήνες το νερό της πηγής είναι πολύ περισσότερο. Από εδώ πηγάζει το «Ποτάμι του Πλατρεθιά», το σημαντικότερο ρέμα όλης της Ιθάκης, που διασχίζει την κοιλάδα του Πλατρειθιά και εκβάλλει στην θάλασσα στο λιμάνι των Φρικών. Παλαιότερα, τουλάχιστον μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, η πηγή της Μελανύθρου συγκαταλεγόταν στις κύριες πηγές ύδρευσης του νησιού [1] .

Η πηγή της Μελανύθρου βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από το κτηριακό συγκρότημα-ακρόπολη του Αγίου Αθανασίου-Σχολής Ομήρου που οι ανασκαφείς αρχαιολόγοι ταύτισαν με το ανάκτορο του Οδυσσέα [2]. Ένα λιθόστρωτο δρομάκι (ημιονική οδός) συνδέει την ακρόπολη με την πηγή της Μελανύθρου. Οι περιηγητές που κατά τους προηγούμενους αιώνες έρχονταν στην Ιθάκη αναζητώντας οδυσσειακά ίχνη στο νησί, επισκέπτονταν την λεγόμενη «Σχολή Ομήρου», αλλά και την παρακείμενη πηγή της Μελανύθρου, και την συσχέτιζαν με το οδυσσειακό-ομηρικό παρελθόν του νησιού [3]. Ας δούμε πώς συνδέεται η πηγή με αυτό το παρελθόν:  

Στην Οδύσσεια (στίχος υ 158) αναφέρεται η κρήνη «μελάνυδρος», που βρισκόταν σε μικρή απόσταση από το ανάκτορο και ήταν η πηγή που χρησιμοποιούσαν για τις καθημερινές ανάγκες του ανακτόρου :[4]

«αι μεν εείκοσι βήσαν επί κρήνην μελάνυδρον [5] ...».
«Είκοσι [δούλες] τρέξαν στη μαυρόνερη για να γεμίσουν βρύση...» (μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή).

Δηλαδή υπάρχει «κρήνη μελάνυδρος» στην Οδύσσεια, σε μικρή απόσταση από το ανάκτορο, και περιοχή «Μελάνυθρος» σήμερα, όπου υπάρχει και η «πηγή στη Μελάνυθρο», κοντά στον χώρο της ακρόπολης-ανακτόρου.

Επομένως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το τοπωνύμιο «η Μελάνυθρος» προέρχεται από την ομηρική «μελάνυδρο κρήνη», οπότε πιθανώς η σημερινή «πηγή στη Μελάνυθρο» αντιστοιχεί στην «κρήνη μελάνυδρο» του στίχου υ 158 της Οδύσσειας.

Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο: Δίπλα στην πηγή της Μελανύθρου (ψηλότερα) είναι χτισμένο το εξωκλήσι της Παναγίας, η «Παναγία στη Μελάνυθρο», που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Δεξιά και αριστερά της εισόδου της εκκλησίας θα δείτε εντοιχισμένες δύο αρχαίες επιτύμβιες επιγραφές: ΘΕΟΔΩΡΕ ΧΑΙΡΕ και ΣΕΠΤΟΥΜΕ ΜΟΥΣΚΕ ΧΑΙΡΕ.

Σπύρος Κουβαράς, 26.5.2017

[1] Ν. Καραβίας Γρίβας, Ιστορία της νήσου Ιθάκης, 1849, σ. 90. Α. Μηλιαράκης, Γεωγραφία Πολιτική Νέα και Αρχαία του Νομού Κεφαλληνίας, Αθήνα 1890, σ. 132.
[2] Δημήτρης Ι. Παΐζης-Δανιάς, Οι αρχαιολογικοί θησαυροί της Ιθάκης, Σύλλογος Φιλομήρων Ιθάκης «Ευχήν Οδυσσεί», Αθήνα 2011, σ. 866.
[3] Βλ. επίσκεψη William Gell (1806) και επίσκεψη William Martin Leake (1806) στην Ιθάκη, Δημήτρης Ι. Παΐζης-Δανιάς, ό.π., σσ. 211 και 240.
[4] Τα σχετικά με την μελάνυδρο κρήνη αναφέρονται στους στίχους υ 147-162 της Οδύσσειας.
[5] Μελάνυδρος (μέλαν+ύδωρ) κρήνη = η κρήνη με το μαύρο νερό. Το λεξικό των Liddell-Scott αναφέρει: «μελάν-υδρος, ον: ο έχων μέλαν ύδωρ, κρήνη μελάνυδρος: πηγή ης το ύδωρ ως εκ του βάθους φαίνεται μέλαν». Henry G. Liddell - Robert Scott, Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Αθήνα, τόμ. Γ’, λ. μελάνυδρος.