Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού - Πηλικάτα, Σταυρός

Το κτήριο που στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1930, δεκαετία μεγάλης κοινωνικής και πολιτιστικής ανάτασης της Ιθάκης, που έφεραν οι ανασκαφές της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής. Το κτήριο κτίσθηκε με πρωτοβουλία των κατοίκων της Ιθάκης που είδαν την ανάγκη ίδρυσης ενός μουσείο που θα στέγαζε τα τόσο σπουδαία για την Ιθάκη και τον κόσμο ευρήματα των ανασκαφών της Βρετανικής Σχολής. Τα χρήματα προήλθαν από εράνους των Ιθακησίων εντός και εκτός Ιθάκης, και το «Μουσείο Βορείου Ιθάκης» κτίσθηκε σε οικόπεδο που δώρισε για αυτό τον σκοπό ο Ευθύμιος Δημητρίου Πεταλάς το 1933. Ένα θαυμάσιο δείγμα των «νεοκλασικών της Ιθάκης», αρχιτεκτονικός τύπος δημόσιων αλλά και ιδιωτικών κτηρίων (επαύλεων) που εμφανίστηκε πολύ δυναμικά στην Ιθάκη στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Το κτήριο έχει δύο αίθουσες έκθεσης και βοηθητικούς χώρους. Το 1992 έγινε ανακαίνιση και επανέκθεση της Συλλογής από τον κ. Λάζαρο Κολώνα, τότε Προϊστάμενο της ΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πατρών. Το κτήριο επλήγη από τον σεισμό της 17ης-11-2015 και παρέμεινε κλειστό από τις 18-11-2015 έως τις 29-6-2016, οπότε ολοκληρώθηκαν οι εργασίες επισκευής του από την διεύθυνση Μελετών Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων και έγινε η επανέκθεση της Συλλογής από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και την επικεφαλής αρχαιολόγο κα Ελένη Παπαφλωράτου.

 

Στον κήπο του Μουσείου εκτίθενται δύο λιθάρια ανεμομύλου του προηγούμενου αιώνα που δώρισε η οικογένεια Πάνου Λεκατσά (Σπηλιάτσου). Η οδός όπου βρίσκεται το Μουσείο ονομάστηκε το ΧΧΧΧ  ως οδός Αρεδάτιδος, μετά την ανακοίνωση…..

Η Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού, αν και μικρή σε χώρους και αριθμό εκθεμάτων, εντυπωσιάζει με το εύρος της χρονικής περιόδου που καλύπτει, καθώς στεγάζει ευρήματα που χρονολογούνται από την πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια (3ος αιώνας μ.Χ.), διανύοντας μια αδιάλειπτη πορεία οργανωμένης κατοίκησης και πολιτισμού τριών χιλιετιών. Τα ευρήματα της Συλλογής εκτίθενται σε έξι προθήκες, κατά χρονολογική σειρά, αρχίζοντας από την προθήκη 1 (πρωτοελλαδικά) και καταλήγοντας στην προθήκη 6 (ελληνιστικά και ρωμαϊκά).

Τα ευρήματα της Συλλογής προέρχονται από τέσσερις θέσεις της ευρύτερης περιοχής του Σταυρού: τον λόφο των Πηλικάτων, τον οικισμό Σταυρός, το Σπήλαιο Πόλης και τις Τρείς Λαγκάδες. Μέχρι σήμερα, τα εκθέματα της Συλλογής προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τις ανασκαφές που έγιναν από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή.

Αναλυτικότερα τα εκθέματα:

Προθήκη 1.
3η χιλιετία π.Χ.
Πηλικάτα, Πρωτοελλαδικός Οικισμός

Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στον λόφο των Πηλικάτων (όπου βρίσκεται και το κτήριο της Συλλογής) κατά την δεκαετία του 1930 από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή έφεραν στο φως έναν πρωτοελλαδικό οχυρωμένο οικισμό που χρονολογείται στην 3η χιλιετία π.Χ. Είναι από τις σημαντικότερες προϊστορικές θέσεις της Δυτικής Ελλάδος. Ο οικισμός γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή του κατά την πρώτη αυτή περίοδο της εποχής του Χαλκού, οπότε και φαίνεται ότι οχυρώθηκε στην κορυφή με περίβολο κτισμένο από αδρά δουλεμένους ογκόλιθους, που σώζεται σήμερα πολύ αποσπασματικά. Η ανασκαφή του οικισμού παρουσίασε ενδείξεις, λιγότερο εκτεταμένες, της μεσοελλαδικής (2000-1550 π.Χ.) και της ύστερης μυκηναϊκής περιόδου (1300-1050 π.Χ.). Στα τέλη της εποχής του Χαλκού ο λόφος εγκαταλείφθηκε και χρησιμοποιήθηκε πολύ αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, για ταφές εκτός του οχυρωμένου χώρου.
Στην Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού εκτίθενται πήλινα αγγεία (φιάλες, σκύφοι, κύπελλα, φρουτιέρες, πρόχοι), λίθινα εργαλεία και πήλινα ειδώλια ζώων που προέρχονται από τον οικισμό της περιόδου 3000-2000 π.Χ.

Προθήκη 2.
2η χιλιετία π.Χ.
Σπήλαιο Πόλης και Τρεις Λαγκάδες.

Πήλινα αγγεία της μεσοελλαδικής περιόδου (2000-1550 π.Χ.) και των ύστερων μυκηναϊκών χρόνων (1300-1050 π.Χ.) από το Σπήλαιο Πόλης και από τον μυκηναϊκό οικισμό των Τριών Λαγκάδων Σταυρού.

Προθήκη 3.
14ος-8ος αιώνας π.Χ.
Σπήλαιο Πόλης και άλλες θέσεις της Β. Ιθάκης.

Στην προθήκη 3 εκτίθενται πήλινα αγγεία υστερομηκυναϊκών, πρωτογεωμετρικών και γεωμετρικών χρόνων από το Σπήλαιο Πόλης. Επίσης δείγματα μεταλλοτεχνίας από διάφορες αρχαιολογικές θέσεις και περιόδους, που περιλαμβάνουν: δείγματα μονόστομων και διπλών πελέκεων, αιχμές δοράτων, τμήμα πόρπης, περόνη, χάλκινους δακτυλίους, χρυσά και λίθινα μικροευρήματα.

Προθήκη 4.
9ος-8ος αιώνας π.Χ.
Σπήλαιο Πόλης, οι χάλκινοι τρίποδες.

Εκτίθενται τμήματα από τους χάλκινους γεωμετρικούς τρίποδες (9ος-8ος αιώνας π.Χ.) που ανακαλύφθηκαν στο λατρευτικό Σπήλαιο της Πόλης κατά την ανασκαφή της δεκαετίας του 1930 από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή. Συνολικά βρέθηκαν και εκτίθενται τμήματα από τουλάχιστον δώδεκα τρίποδες, αριστοτεχνικής κατασκευής. Τα τμήματα αυτά προέρχονται από λαβές, προσαρτήματα λαβών, σκέλη και λέβητες. Οι λαβές έχουν περίτεχνη διακόσμηση με γεωμετρικά σχήματα και φέρουν ειδώλια ανδρικών μορφών, αλόγων, λιονταριών. Τα σκέλη είναι διακοσμημένα με γεωμετρικά σχέδια, ενώ σε έναν τρίποδα φέρουν τροχούς για την ευκολότερη μετακίνηση του σκεύους.
Οι τρίποδες ήταν σκεύη μη χρηστικού χαρακτήρα, που συνήθως αποτελούσαν έπαθλα αθλητικών αγώνων που εν συνεχεία οι νικητές συνήθιζαν να αφιερώνουν σε μεγάλα ιερά. Σε χώρους λατρείας τριποδικοί λέβητες αφιερώνονται από τον 9ο αιώνα π.Χ. και κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. αποτελούσαν πλέον τα πιο προσφιλή, συνήθη, λαμπρά και –λόγω του μεγέθους τους– εντυπωσιακά αναθήματα σε όλα τα μεγάλα ελληνικά ιερά: Ολυμπία, Ακρόπολη Αθηνών, Δελφοί, Δωδώνη, Δήλος.
Οι δώδεκα χάλκινοι τρίποδες, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο και τις επιγραφές των Νυμφών (προθήκη 6), παραπέμπουν στο εδάφιο της Οδύσσειας όπου οι Φαίακες δώρισαν στον Οδυσσέα δώδεκα χάλκινους τρίποδες, τους οποίους ο ήρωας μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη τοποθέτησε στο παραθαλάσσιο σπήλαιο όπου λατρεύονταν οι Νύμφες [1] .
 
Προθήκη 5.
7ος-4ος αιώνας π.Χ.
Σπήλαιο Πόλης, αφιερώματα.
 
Εκτός από τους γεωμετρικούς τρίποδες (προθήκη 4), πολλά ακόμα ευρήματα αναθηματικού χαρακτήρα υποδηλώνουν την ιερότητα του Σπηλαίου της Πόλης από τα πρωτογεωμετρικά έως τα ελληνιστικά τουλάχιστον χρόνια. Στην προθήκη 5 εκτίθενται πήλινα αγγεία του 7ου και του 6ου αιώνα π.Χ., μεταξύ των οποίων ιδιαίτερα σημαντικό είναι το πήλινο κορινθιακό πινάκιο με παράσταση πετεινού του 7ου αιώνα π.Χ. Στα εκθέματα της προθήκης περιλαμβάνονται αγγεία των κλασσικών και των υστεροκλασικών χρόνων.

Προθήκη 6.
7ος αιώνας π.Χ. - 3ος αιώνας μ.Χ.
Σπήλαιο Πόλης, ΕΥΧΗΝ ΟΔΥCCΕΙ.

Η προθήκη 6 περιλαμβάνει ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα των ανασκαφών της δεκαετίας του 1930 και αναμφίβολα το πιο γνωστό έκθεμα όλης της Συλλογής, το περίφημο ΕΥΧΗΝ ΟΔΥCCΕΙ. Είναι μια επιγραφή χαραγμένη πάνω σε θραύσμα πήλινης μάσκας του 2ου-1ου αιώνα π.Χ. που βρέθηκε στο Σπήλαιο Πόλης και σημαίνει «προσευχή στον Οδυσσέα». Η αναφορά στον Οδυσσέα αποτελεί μαρτυρία λατρείας του ήρωα στο συγκεκριμένο σπήλαιο και κατ’ επέκταση στην Ιθάκη.
Άλλο σημαντικό έκθεμα της προθήκης είναι το ανάγλυφο με παράσταση Νυμφών που χορεύουν του 6ου αιώνα π.Χ., που επίσης βρέθηκε στο Σπήλαιο της Πόλης. Το εύρημα αυτό, σε συνδυασμό με τα τέσσερα όστρακα-αφιερώματα με την επιγραφή «ταις νύμφαις» που βρέθηκαν στο Σπήλαιο, μαρτυρούν λατρεία των Νυμφών στο Σπήλαιο.
Στην ίδια προθήκη θα δείτε το μοναδικό εύρημα που εκτίθεται από τις ανασκαφές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων την περίοδο 1994-2001, χρυσά ενώτια.
Στην προθήκη εκτίθενται πολλά ακόμα ευρήματα αναθηματικού χαρακτήρα που υποδηλώνουν την ιερότητα του Σπηλαίου της Πόλης από τα πρωτογεωμετρικά έως τα ελληνιστικά τουλάχιστον χρόνια: αγγεία των υστεροκλασικών χρόνων (όπου ξεχωρίζουν τα διακοσμημένα με την μελανόμορφη τεχνική ληκύθια), δείγματα κεραμικής των ελληνιστικών χρόνων και τερακότες αναθηματικού χαρακτήρα από τους αρχαϊκούς μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους.
Στην ίδια προθήκη εκτίθενται ευρήματα της ρωμαϊκής περιόδου από διάφορες θέσεις της Βορείου Ιθάκης, όπως πήλινα αγγεία, υφαντικά βάρη και ένα λίθινο γουδί.

Ημέρες λειτουργίας: καθημερινά εκτός Δευτέρας.
Ώρες λειτουργίας: 08:30-15:00.
Είσοδος ελεύθερη.
Τηλ.: 26740-31305, κιν.: 6945-840055.

Σπύρος Κουβαράς

 

 

 

Πηγές:
Πληροφοριακές πινακίδες Αρχαιολογικής Συλλογής Σταυρού.
Ανδρέα Σωτηρίου, Αναπληρωτή Προϊσταμένου ΛΕ΄ Ε.Π.Κ.Α., ανάρτηση με τίτλο: Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού Ιθάκης, διαδικτυακός τόπος: ΟΔΥΣΣΕΥΣ, Υπουργείο Πολιτισμού, 2012, http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=18741
Μανόλη Ανδρόνικου, Ολυμπία, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 2000.

---

 [1]  Οδ. ν 13-15, ν 19-22, ν 135-136,  ν 217-218,  ν 344-351, ν 366-371, θ 390.